Kada se govori o odnosu koji Srbija ima prema najmoćnijim državama sveta, često se ističe navodna rastrzanost Srbije između Zapada i Istoka, odnosno tzv. evropske perspektive i veze sa Sjedinjenim Državama (SAD) s jedne i bliskim odnosima Srbije i Rusije s druge strane. U ovom razgovoru se, međutim, ne sme zapostaviti odnos Srbije sa Narodnom Republikom Kinom i sve veće interesovanje koje najmnogoljudnija država sveta ima za region u kome se nalazi i Srbija.
Srbiju i Kinu istorijski povezuje nasleđe komunizma, odnosno socijalizma kao oblika društveno-političkog uređenja. Zatim, kako se često ističe, Kina je jedna od dve stalne članice Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija koja nije priznala jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova. S druge strane, Srbija je otvoreno izrazila stav u korist kineske strane u teritorijalnim sporovima koje Kina ima u Južnokineskom moru, kao i po pitanju teritorija Tibeta i Ksinjanga. Pre četiri godine Beograd je bio domaćin Samita 16+1, sada već tradicionalnog vida saradnje Kine i država Istočne i Centralne Evrope koji jednom godišnje okupi najviše zvaničnike navedenih država. Pored sastanaka u multilateralnom formatu, kineski lider Ksi Đinping je u nekoliko navrata posetio Srbiju; dok su uzvratne posete Pekingu uvek bile praćene sa velikim očekivanjima. Političke veze su dodatno ojačane osnivanjem Kancelarije za saradnju sa Rusijom i Kinom, na čijem se čelu nalazi bivši predsednik Srbije, Tomislav Nikolić.
Povećano prisustvo Kine u regionu je pozdravljeno kako od političara tako i šire javnosti. Srbija, ističe se, predstavlja glavnog partnera Kine na Zapadnom Balkanu. Pored političke podrške koju je Srbija dobila od Kine na polju međunarodnih odnosa, zabeležen je porast ulaganja koja iz Kine stižu u Srbiju. Srbija je obuhvaćena kineskom inicijativom «Jedan pojas jedan put» (OBOR, od eng. One Belt One Road), ali je bilateralna saradnja između dve države uspostavljena i pre nje; još 2009. Srbija i Kina potpisuju «Sporazum o ekonomskoj i tehničkoj saradnji u oblasti infrastrukture». Kasniji rezultati tog sporazuma ogledaju se u infrastrukturnim ulaganjima koja su dovela do izgradnje mosta kinesko-srpskog prijateljstva preko reke Dunav i početka rada na železničkoj pruzi koja će povezati Beograd i Budimpeštu i prepoloviti putovanje između dve prestonice.
Naklonost Srbije Kina je stekla i povećanim prisustvom svojih kompanija (koje su u državnom vlasništvu). Kineska kompanija Hesteel (iz kineske provincije Hebei) preuzela je čeličanu u Smederevu i pokrenula proizvodnju nakon nekoliko godina neizvesne budućnosti te fabrike. Povećano je prisustvo kineskih kompanija i u drugim granama privrede, od informacionih tehnologija, mašinske industrije do proizvodnje guma. Poslednja u nizu velikih investicija jeste potpisivanje ugovora sa kineskom kompanijom Šandong Linglong o izgradi fabrike za proizvodnju guma za vozila u Zrenjaninu. Pored tog potpisanog ugovora, u saradnji sa kineskim izvođačima bi se trebalo raditi na izgradnji autoputa koji će povezati Beograd sa Barom (Crna Gora), kao i potencijalno preuzimanje još jednog velikog kompleksa u krizi, Rudarsko-topioničarskog basena (RTB) Bor, ali i interesovanja kineskih kompanija za otvaranje industrijskih parkova na teritoriji Srbije. Ulaganja dovode do delimične obnove razorene privrede, pogotovo u manjim sredinama u Srbiji i na taj način Kina dobija pozitivne ocene i u široj javnosti.
Iako je došlo do povećanja prisustva kineskog kapitala (više od 6 milijardi dolara)[1], zanimljivo je da se ne radi o stranim direktnim investicijama. U najvećem procentu reč je o kreditima i pozajmicama koje Srbija uzima od Kine i kineskih banaka. Kina obezbeđuje kredite sa malim kamatama i dugačkim rokom otplate.[2] Srbija se okrenula finansijskim instrumentima koji obezbeđuju priliv kapitala iz Kine jer je do njih dolazi pod boljim uslovima nego do kredita i pozajmica međunarodnih finansijskih organizacija poput Svetske banke[3]. Takođe, za razliku od Evropske unije ili Sjedinjenih Američkih Država, prilikom davanja kredita, kineski partneri ne postavljaju političke uslove koji se tiču kretanja ka određenom konceptu, poput vladavine prava.[4] Pružanje ove vrste pomoći je više usredsređeno na ostvarivanje Kineskog interesa. Kina zauzvrat dobija položaj jednog od najznačajnijih partnera države koja se nalazi na samoj granici sa Evropskom unijom i pretenduje da u budućnosti postane njen deo.
Čini se da je Kina stigla u Srbiju i da namerava da tu ostane. Sa druge strane, srpska politička elita, na čelu sa predsednikom Srbije intenzivno radi na daljem poboljšanju odnosa između dve države, nazivajući taj odnos “čeličnim prijateljstvom“[5]; ističući kako je Kina u Srbiji našla sredinu u kojoj može da se oseća dobrodošlom. Dalje prijateljstvo između dve države biće razvijano na već postojećim političkim vezama, na vezama između srpske privrede i kineskih investitora, kao i na budućim zajedničkim političkim i ekonomskim projektima.
Ostaje samo da se sagledaju rezultati tog prijateljstva. Naime, na Zapadu se javlja strah da će ovakvim kineskim pristustvom, države Zapadnog Balkana postati “trojanski konji“[6] koji će pomoći približavanju Kine Zapadu i zapadnim ekonomijama. Ipak, za sada ostaje utisak da je odnos između Srbije i Kine nikada intenzivniji i bolji i da će podići na još viši nivo u budućnosti.
Ovaj tekst je napisan u okviru projekta “Comparative analysis of the approach towards China: V4 + and One Belt One Road” koji BFPE sprovodi u saradnji sa Prague Security Studies Institute (Czech Republic), Institute of Asian Studies (Slovakia), HAS Center for Economic and Regional Studies, Institute of World Economics (Hungary) and Center for International Relations(Poland).
The International Visegrad Fund (IVF) supports the project.
[1] Filip Rudić, Chinese Company Plans $1bn Serbian Tyre Factory, Report (23.08.2018.)
[2] Christopher Hartwell, Katarzyna Sidlo, Saradnja Srbije sa Kinom, Evropskom unijom, Rusijom i Sjedinjenim Američkim Državama, str. 23 (27.08.2018.)
[3] Matthew Karnitsching, Beijing’s Balkan backdoor (23.08.2018.)
[4] Christopher Hartwell, Katarzyna Sidlo, Saradnja Srbije sa Kinom, Evropskom unijom, Rusijom i Sjedinjenim Američkim Državama, str. 23 (27.08.2018.)
[5] TANJUG, Vucic: Serbia-China friendship made of steel (23.08.2018.)
[6] Johannes Hahn, EU Confidential, Beware Chinese Trojan horses in the Balkans, EU warns
